Hiperglikemia matki a ciąża

Jakie są zagrożenia hiperglikemii u kobiety w ciąży?

Spotkałam w poczekalni Poradni dwie kobiety w ciąży. Obie miały cukrzycę – jedna cukrzycę typu 1, druga cukrzycę ciążową. Czy to są dwa określenia dla takich samych stanów, czy może całkiem inne choroby? Czy hiperglikemia u kobiety w ciąży jest groźna dla płodu? Jakie mogą być konsekwencje i jak należy postępować by się ustrzec następstw dla matki i jej dziecka? Zapraszamy do naszej rozmowy z ekspertem.

Zacznijmy więc od pytania jaka jest różnica pomiędzy cukrzycą typu 1 a cukrzycą ciążową?

Cukrzyca typu 1 to choroba o podłożu autoimmunologicznym, na którą chorują w większości ludzie młodzi, ale może dotknąć osoby w każdym wieku – od bardzo małych dzieci do osób w starszym wieku. Kobiety z cukrzycą mogą zachodzić w ciążę i szczęśliwie urodzić dziecko. W takiej sytuacji ciążę zachodzi więc osoba z hiperglikemią. Cukrzycą ciążową natomiast nazywamy taką hiperglikemię, która pojawia się u zdrowej do tej pory ciężarnej, a jej przyczyna częściowo związana jest natomiast z samą ciążą.  Tę postać cukrzycy pojawia się zwykle w drugiej połowie ciąży i wykrywa się ją podczas badań przesiewowych prowadzonych rutynowo u wszystkich ciężarnych.

Oznacza to, że płód matki z cukrzycą typu 1 jest od początku narażony na hiperglikemię, a w cukrzycy ciążowej dopiero od pewnego momentu?

Tak właśnie jest! Dlatego wszystkie kobiety z cukrzycą typu 1 powinny zaplanować ciążę, czyli tak leczyć cukrzycę, żeby uzyskać normoglikemię jeszcze przed ciążą. Wtedy najbardziej newralgiczny czas kształtowania się organizmu, który przypada na pierwsze tygodnie ciąży, będzie przebiegał prawidłowo co pozwoli zapobiec powstawaniu wad wrodzonych. W późniejszym okresie ciąży, kiedy płód rośnie i dojrzewa także konieczne jest prawidłowe stężenie glukozy we krwi. Cukrzyca ciążowa, która pojawia się zwykle ok. 24 tyg. ciąży, zaburza właśnie ten okres.  Nadmiar glukozy z krwi matki dostaje się do krążenia płodu powodując nadmierne wzrastanie tzw. makrosomię, hamując jednocześnie dojrzewanie organizmu. Dlatego noworodek rozwijający się takich warunkach jest duży wagowo, ale może mieć cechy wcześniactwa. Konsekwencje tego to urazy okołoporodowe, cięcia cesarskie oraz problemy z adaptacją do życia pozałonowego.

Z tego wynika, że wady wrodzone to główny problem kobiet z cukrzycą istniejącą już przed ciążą, natomiast zaburzenia wzrastania i dojrzewania są wspólnym powikłaniem dla ciąży powikłanej cukrzycą i cukrzycy ciążowej. Co można zrobić aby zminimalizować częstość tych groźnych powikłań?

Dla kobiet chorujących na cukrzycę a chcących mieć dziecko, najlepszym postępowaniem jest, jak już powiedziałam odpowiednie przygotowanie się do tego okresu polegające na intensyfikacji leczenia cukrzycy, monitorowaniu przewlekłych powikłań oraz stosowanie kwasu foliowego, co zapobiega wadom układu nerwowego u płodu. Bardzo ważne, tak jak u innych kobiet planujących ciążę, jest wykonanie szczepień ochronnych, sanacja jamy ustnej, zaprzestanie palenia, wdrożenie zdrowej diety, itd.

W uzyskaniu normoglikemii, która ma znaczenie absolutnie kluczowe, pomocne mogą być pompy insulinowe i systemy ciągłego monitorowania glikemii. Te nowoczesne narzędzia dają możliwość precyzyjnego dawkowania insuliny w zależności od śledzonego w czasie rzeczywistym stężenia glukozy we krwi matki. Najnowsze pompy wyposażone są dodatkowo w systemy zabiezpieczające przed nadmiernym obniżeniem glikemii, co bardzo zwiększa bezpieczeństwo leczenia.

Za sprawą takiego monitorowania pacjentka jest w stanie utrzymać poziom cukru w przedziale wartości prawidłowych. Gwarantuje to zdrowy rozwój płodu.

Czy pompy i systemy monitorowania są powszechnie dostępne dla ciężarnych?

Jeśli pacjentka nie ma własnej pompy insulinowej, to na okres ciąży może ją wypożyczyć w jednym z ośrodków diabetologiczno-położniczych współpracujących z Fundacją Wielkiej Orkiestry Świątecznej Pomocy. Osprzęt do pomp jest w okresie ciąży refundowany, natomiast sprzęt do monitoringu glukozy także pacjentka otrzymuje z Fundacji. Oczekujemy ze strony pacjentki chęci do współpracy. To tylko tyle i aż tyle.

To dotyczy kobiet z cukrzycą typu 1, a co z kobietami z cukrzycą ciążową? Co w tej postaci zaburzeń cukrowych jest najważniejsze?

Powiedziałabym, że kluczowe jest samo wykrycie tych zaburzeń i skierowanie do odpowiedniego ośrodka zajmującego się tym problemem. Cukrzyca ciążowa nie daje zwykle żadnych objawów chorobowych, bowiem w zdecydowanej większości przypadków podwyższenie glikemii nie jest na tyle duże by manifestować się jakimiś dolegliwościami. Jednak już niewielki wzrost glikemii powoduje perturbacje metaboliczne u płodu, o których mówiłam wcześniej. Dlatego ciężarne, które spełniają kryteria rozpoznania cukrzycy ciążowej otrzymują na początku zalecenia dotyczące odżywiania i aktywności fizycznej oraz monitorowania glikemii. W tych sytuacjach zwykle wystarcza kontrola cukru wykonywana kilka razy na dobę przy pomocy tzw. glukometrów. Prosimy by ciężarne oznaczały cukier na czczo i w godzinę po głównych posiłkach, czasami częściej. Niekiedy zalecamy także ciągłe monitorowanie glikemii, jednak nie jest ono refundowane w tej grupie pacjentek. Ok. 20-30 proc. kobiet z cukrzycą ciążową będzie wymagało stosowania insuliny dla osiągnięcie normoglikemii. Terapia ta jest zazwyczaj konieczna tylko do porodu.

Na koniec, co chciałaby Pani powiedzieć kobietom w ciąży, które mają podwyższone tężenie glukozy we krwi?

Chciałbym bardzo zachęcić kobiety do rozważnego traktowania każdej glikemii powyżej wartości prawidłowej. Oznacza to, że kobiety z cukrzycą przedciążową, najczęściej jest to cukrzyca typu 1, powinny zadbać o swoją cukrzycę zanim zajdą w ciążę, żeby zapobiegać groźnym następstwom. Dojrzała decyzja o macierzyństwie, poparta odpowiednim postępowaniem medycznym minimalizuje ryzyko powikłań.

Natomiast wszystkie kobiety ciężarne namawiam by wykonały badania w kierunku cukrzycy ciążowej zgodnie z zaleceniami ginekologów i natychmiast zgłaszały się do diabetologa, jeśli takie rozpoznanie padnie. Najczęściej niewielkie korekty diety i zwiększenie aktywności fizycznej normalizują glikemie u matki i środowisko wewnątrzmaciczne, dając komfortowe warunki rozwoju płodu.