Dr hab. n. med. Tomasz Klupa
Katedra i Klinika Chorób Metabolicznych, Uniwersytet Jagielloński
Zdrowy tryb życia i odżywianie fizjologiczne, czyli w miarę regularne spożywanie posiłków, dbanie o niski indeks glikemiczny potraw, równomierne dobowe rozłożenie kalorii, oraz jedzenie pięciu posiłków dziennie ma kolosalny wpływ na leczenie cukrzycy typu 2.
Jaką rolę w leczeniu i profilaktyce cukrzycy typu 2 odgrywa dieta?
Dieta ma kluczowe znaczenie. Bez leczenia dietetycznego zapobieganie rozwojowi cukrzycy i efektywne jej leczenie nie udaje się. Niestety praktyka lekarska pokazuje, że leczenie dietetyczne udaje się skutecznie wdrożyć u mniejszości naszych pacjentów. Stąd m.in. zalecenie Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, aby od razu po rozpoznaniu cukrzycy wdrażać leczenie farmakologiczne. Nie oznacza to, iż leczenie dietetyczne byłoby nieskuteczne – jest po prostu trudno wdrażalne.
A z czego to wynika?
Jako społeczeństwo mamy bardzo złe nawyki – zarówno dotyczące jedzenia, jak i struktury posiłków i ich liczby. Często też ostatni posiłek jemy zbyt późno. Z drugiej strony bardzo mało się ruszamy. Te złe nawyki żywieniowe utrwalane są od najmłodszych lat i gdy przychodzi okres, gdy ryzyko zachorowania na cukrzycę jest wysokie (w wieku czterdziestu czy pięćdziesięciu lat) są już mocno utrwalone. Komuś, kogo ulubione danie obiadowe to schabowy popity piwem trudno będzie zaakceptować w to miejsce sałatę skropioną oliwą.
Jakie produkty powinny się znaleźć w takiej diecie? Czym możemy zastąpić schabowego?
Generalnie pacjenci stosujący dietę cukrzycową nie mają zbyt wiele ograniczeń. Wytyczne dotyczące stosowania diety cukrzycowej są bardzo podobne do diety zalecanej osobom z chorobą wieńcową, otyłością i w profilaktyce schorzeń cywilizacyjnych. Najważniejsze, aby nie dopuszczać do zbyt wysokiego przyrostu poziomu cukru po posiłku. Osiągnąć to można spożywając produkty o tzw. niskim indeksie glikemicznym. Z produktów, które często goszczą na naszych stołach bardzo wysoki indeks glikemiczny ma np. pszenne pieczywo. Wystarczy zastąpić je lekko czerstwym pieczywem żytnim, którego indeks glikemiczny będzie znacznie niższy. Przykładów podobnych prostych manewrów, za pomocą których możemy efektywnie obniżyć indeks glikemiczny jest więcej. Biały rozgotowany ryż, długo gotowany makaron mają znacznie wyższy indeks glikemiczny niż np. makaron gotowany na sposób włoski do 7 min czy kasza gryczana.
Powyższe zalecenia pozwalają nam na bieżącą, efektywną kontrolę poziomu glukozy we krwi. Dieta cukrzycowa to jednak również dieta, która powinna być efektywna w profilaktyce choroby wieńcowej. Wybierajmy te mięsa, które mają jak najmniejszą zawartość widocznego tłuszczu. Powinniśmy zrezygnować z wieprzowiny i wołowiny na rzecz cielęciny i mięsa drobiowego. Unikajmy smażenia i panierowania.
Czyli zamiast schabowego z ziemniakami i duszoną kapustą powinniśmy wybrać kotlet saute z indyka, sypki ryż i sałatę?
Na przykład. I warto podkreślić rolę sałaty. Warzywa to nie tylko źródło witamin, ale także coś, co można nazwać hamulcem węglowodanowym.
Duża ilość warzyw spowoduje, że węglowodany zawarte w reszcie posiłku (np. w pieczywie lub ryżu) będą się wolniej wchłaniać. A wolniejszy poziom wchłaniania węglowodanów to wolniejszy przyrost glukozy po ich spożyciu. Czyli sytuacja zdecydowanie dla pacjenta zdrowsza.
Od czego zależą modyfikacje w diecie diabetyków? Od rodzaju cukrzycy, przyjmowanych leków?
Ważne jest jedno i drugie. Najwięcej swobody jeżeli chodzi o posiłki mają pacjenci z cukrzycą typu 1 leczeni albo za pomocą wielokrotnych wstrzyknięć insuliny na dobę, albo za pomocą osobistej pompy insulinowej.
Są to zwykle osoby młode, którym nie da się narzucić pewnych ścisłych reguł dietetycznych. Jeżeli takie osoby się dużo ruszają, to na pewne błędy dietetyczne możemy przymknąć oko. Natomiast sytuacja komplikuje się, gdy pacjent staje się starszy i jego leczenie jest bardziej zachowawcze. Na przykład przy leczeniu za pomocą insuliny podawanej w mieszankach insulinowych dieta wymaga od pacjenta dużej regularności, powtarzalności w zakresie spożywanych posiłków. Trzy duże posiłki powinniśmy zastąpić np. pięcioma mniejszymi. Dieta oparta o 5 mniejszych posiłków dla chorych na cukrzycę jest korzystniejsza także w aspekcie profilaktyki pewnych schorzeń wątroby, takich jak jej stłuszczenie.
Wspomniał pan o insulinoterapii – czy są jeszcze jakieś wskazania dietetyczne przy leczeniu tego typu?
Tak długo jak pacjent jest na lekach doustnych, tak długo musi bardzo rygorystycznie przestrzegać reguły unikania produktów o wysokim indeksie glikemicznym. Wynika to z tego, że większość leków doustnych nie poradzi sobie z tak radykalnym obciążeniem.
Kiedy pacjent przechodzi na insulinoterapię może nieco ten rygor złagodzić. Oczywiście nie oznacza to, że może zupełnie zapomnieć o przestrzeganiu odpowiedniej diety. Wiele zależy od tego, jaki model insulinoterapii wdrażamy. Przy insulinach tzw. ludzkich na jedno wstrzyknięcie przypadają dwa posiłki. Przy szybko działających analogach insuliny na jedno wstrzyknięcie przypada jeden posiłek. Z kolei przy leczeniu mieszankami insulinowymi z uwagi na bezpieczeństwo pacjenta lepiej jest spożywać pięć posiłków na dobę: trzy posiłki główne, 2 przekąski (np. II śniadanie, podwieczorek) – to jest najbardziej racjonalny i fizjologiczny dobowy rozkład kalorii, redukujący jednocześnie ryzyko hipoglikemii między posiłkami głównymi.
